Yıkıcı doğa olayları can ve mal kayıplarına neden olan doğal afetlerdir.
Deprem, heyelan, sel, kasırga, volkan patlamaları yıkıcı doğa olaylarından bazılarıdır.
Yıkıcı doğa olayları kısa sürede meydana gelir, insanlar tarafından önlenemez.
Bu olayların nerede ve ne zaman olacağı tahmin edilebilir, fakat kesin zamanı tam olarak bilinemediği için can ve mal kayıplarına neden olur.
A- Deprem
Yer kabuğu levhalardan oluşmuştur, bu levhalar sürekli hareket halindedir.
Levhalarda meydana gelen ani kırılmalar nedeni ile depremler meydana gelir.
Depremle oluşan titreşimlerin dalgalar halinde yer yüzüne ulaşır ve hasarlara neden olur.
Kısaca yer kabuğunun yapısında oluşan sarsıntılara deprem (zelzele) denir.
Depremle ilgili kavramlar
Fay hattında meydana gelen kırılmalar ve çökmeler depreme neden olur.
Ortaya çıkan titreşimler dalgalar yayılarak yer yüzünde sarsıntılar oluşturur.
Depremler levhaların birleştiği yerlerde ve fay hatlarında meydana gelir.
1. Fay
Yer kabuğunda oluşan arazi kırığına fay denir.
2. Fay Hattı
Fayın başladığı ve bittiği noktalar arasındaki mesafeye fay hattı denir.
Fay hattında birçok fay yer alır.
3. Deprem Bölgesi
Fay hattı geçen, deprem oluşma ihtimalinin yüksek olduğu bölgeye deprem bölgesi denir.
Levha hareketleri ve volkan püskürmesi gibi depreme neden olan olayların gerçekleştiği yerlerdir.
4. Merkez (Deprem) Üssü
Deprem dalgalarının yer yüzüne en kısa mesafeden ulaştığı noktaya merkez üssü denir. Depremin en fazla hissedildiği yer merkez üssüdür.
5. Odak noktası
Depremin yer altında meydana geldiği yere odak noktası denir.
Depremden Korunma Yolları
Depremleri önlemek mümkün değildir. Fakat tedbir alarak zararını en aza indirebiliriz.
- Binalar sağlam zemin üzerine yapılmalıdır, fay hatları üzerine yapılmamalıdır
- Binalar sağlam yapılmalıdır. Eksik ve çürük malzeme kullanılmamalıdır.
- Çürük binalar tespit edilerek yıkılarak yenileri yapılmalıdır.
- Deprem konusunda eğitimler verilerek insanlar bilinçlendirilmelidir.
Deprem öncesi yapılması gereken hazırlıklar
- Deprem çantası oluşturulmalıdır.
- Aile afet planı oluşturulmalıdır.
- Raflar duvarlara sabitlenmelidir.
Deprem sırasında yapılması gerekenler
- Sakin olmalısınız.
- Yanan ocak ve vanaları kapatınız.
- Evden çıkmayı düşünmeyin.
- Devrilme ihtimali olan eşyalardan uzak durmalıyız.
- Depremin bitmesini bekleyiniz.
B- Volkan (Yanardağ) Patlamaları
Volkan, magmanın yer kabuğundan çıktığı yerlerdir.
Volkandan çıkan magmaya lav denir.
Volkan genellikle koni şeklindedir.
Volkanik patlamalar Dünya’nın iç yapısının halen sıcak olduğunu gösterir.
Sönen volkanlar lav çıkarmaz.
Türkiye’de sönmüş yanardağlar (volkanlar) bulmaktadır. (Hasan dağı, Erciyes dağı, Ağrı dağı, Süphan dağı Nemrut dağı bazılarıdır.)
Ülkemizde aktif yanardağ bulunmamaktadır.
Volkan Patlamalarının Zararları
Yanardağ patlamaları aniden gerçekleşmektedir.
Volkan patlaması sırasında depremde oluşmaktadır.
Volkan patlaması sırasında zehirli gazlar da ölümlere neden olur.
Etrafa yayılan kül insanlara zarar verir.
Volkanik Patlamadan Korunma Yolları
- İnsanlar aktif volkanların bulunduğu alanlarda yerleşmemelidir.
- Volkan patlamalarına karşı erken uyarı sistemleri oluşturulmalıdır.
- Volkanik patlama sırasında gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır.
C-Sel
Toprağın üzerini kaplayan ani ve düzensiz büyük su taşkınlarına sel denir.
Akarsular taşıyabileceğinden fazla su ile yüklendiklerinde sel meydana gelir.
Sel sonucu can ve mal kayıpları meydana gelir.
Temiz su bulunamaz, tarım alanları zarar görür, ulaşım aksar.
Selin Oluşma Sebepleri
- Toprağın emebileceğinden fazla yağış meydana gelmesi
- Kar kütlelerinin aniden erimesi
- Deniz seviyesinin aniden yükselmesi (Tsunami, fırtına)
Selden Korunma Yolları
- Binalar akarsu yataklarına yapılmamalıdır.
- Suyun akabileceği yağmur suyu kanalı yapılmalıdır.
- Doğal bitki örtüsü ve orman korunmalıdır.
- Barajlar kurularak akarsular kontrol altına alınmalıdır.
D- Heyelan (Toprak kayması)
Toprak tabakasının eğimli arazilerde büyük kütleler halinde kaymasına toprak kayması (heyelan) denir.
Heyelan fazla yağış alan ve eğimli arazilerde görülür.
Heyelan bir anda gerçekleşmesinden dolayı can ve mal kayıplarına neden olmaktadır.
Toprağın suya doyması sonucu bir anda gerçekleşir.
Heyelan genellikle ilkbahar mevsiminde görülmektedir.
Ülkemizde Karadeniz Bölgesi en çok heyelanın görüldüğü yerdir.
Heyelandan Korunma Yolları
- Heyelan olabilecek alanlarda bina yapılmamalıdır.
- Heyelan olabilecek yerlere setler(istinat duvarı) yapılmalıdır.
- Heyelan olabilecek yerlere uyarıcı levhalar yerleştirilmelidir.
E- Kasırga (Tayfun)
Bazen rüzgarların birbiri ile çarpışarak, kendi ekseni etrafında dönen girdap oluşturur.
Bunların en küçüğü şeytan kulesi, ortancası hortum, en büyüğü ise kasırgadır.
Tayfun ülkemizde görülmez.
Kasırga okyanus kenarlarında, suyun sıcak ve havanın nemli olduğu yerlerde görülür.
Kasırga oluşması için okyanus suyu sıcaklığının 27 °C olması gerekir.
Kasırgaların hızı 120 km/h’den fazladır.
Rüzgarlar esme hızına göre farklı isimler alırlar.
Kasırga(Tayfun) > Fırtına > Meltem > Yel
Rüzgar hızını göstermek için Beaufort (Bifort) ölçeği kullanılır.
Rüzgar hızının ölçülmesinde anemometre kullanılır.
Kasırgadan Korunma Yolları
- Kasırga uyarı sistemleri kurulmalıdır.
- Binalar kasırgaya dayanıklı yapılmalıdır.
- Binalarda sığınaklar yapılmalıdır.
Yıkıcı Doğa Olaylarından Korunma Yolları
Yıkıcı doğa olaylarından korunmak mümkündür.
Barınma alanlarının güvenli alanlara kurulması ve sağlam yapılması can ve mal kayıplarını azaltacaktır.